Jan Brokken

Anime baltiche

Bagliori a San Pietroburgo

lotgevallen in Estland, Letland en Litouwen

Baltische zielen

Jan Brokken vertelt het aangrijpende levensverhaal van een tafeltenniskampioen uit Curaçao die roem en rijkdom vergaarde en streed voor vrijheid, maar alles weer verloor. In 2021 is de roman verfilmd. ‘De droevige kampioen’ van Jan Brokken verschijnt in heruitgave. Dit boek vertelt de uitzonderlijke levensgeschiedenis van Riki Marchena, de Nietzsche lezende en crack rokende tienvoudig tafeltenniskampioen van Curaçao en Zuid-Amerika. De sportheld vergaarde een fortuin, verspeelde het uit weerzin tegen zijn familie, groeide uit tot het symbool van de nieuwe generatie, werd door vrouwen en meisjes aanbeden, voerde campagne voor het volks- en bevrijdingsfront, nam verbitterd afstand van de politiek en vond in crack het middel om zijn verdriet te verdrijven. Jan Brokken baseerde ‘De droevige kampioen’ op ware gebeurtenissen en bestaande personen. Hij bracht 400 uur met Riki door, zoals hij in het nieuwe voorwoord bij deze uitgave toelicht. Met dit boek verkende Jan Brokken een nieuw genre, dat van de documentaire roman. Riki’s levensverhaal is in 2021 verfilmd.

De droevige kampioen (bij docuserie)

In De Kozakkentuin beschrijft Jan Brokken de bijzondere vriendschap tussen Alexander von Wrangel en Fjodor Michaïlovitsj Dostojevski. De levensgeschiedenis van de familie Von Wrangel werd door Brokken eerder beschreven in zijn magistrale Baltische zielen. De nazaten van de familie attendeerden Brokken op de vriendschap tussen Alexander en Dostojevski. Er bleek een verzameling documenten, memoires en brieven bewaard te zijn gebleven. Brokken verdiepte zich in dit rijke archief en schreef een boek over deze vriendschap, die bijna een kwart eeuw heeft geduurd. Met grote verbeeldingskracht reconstrueert Brokken de wereld waarin beide jongemannen leefden, werkten en beminden, met verve schetst hij de turbulente gebeurtenissen in het Rusland van de tweede helft van de negentiende eeuw. Het verhaal begint in 1849 in Sint Petersburg wanneer Alexander von Wrangel Dostojevski voor het eerst ziet. Een uiterst dramatisch moment. Alexander zit nog op school als hij een groep arrestanten op weg naar het vuurpeloton voorbij ziet komen. Onder hen Fjodor Dostojevski, toen al een schrijver wiens werk Alexander bewonderde. Dostojevski ontloopt de zwaarste straf, maar krijgt jaren dwangarbeid in Siberië opgelegd. Alexander wordt later benoemd tot officier van justitie in Semipalatinsk, een stadje in het zuidwesten van Siberië. Daar ontmoet hij Dostojevski, die dan net is vrijgekomen uit het strafkamp. Tussen Alexander en de twaalf jaar oudere Fjodor ontstaat een hechte vriendschap. De Kozakkentuin, ¬de naam van de datsja waar Alexander en Fjodor vele zomers doorbrengen, is een meeslepend epos, een historische roman, uitermate soepel verteld. Met de gave voor inleving die wij van Brokken kennen, de gave waarmee hij in De vergelding de oorlog in Rhoon beschreef, brengt hij in De Kozakkentuin de vriendschap tussen Alexander en Fjodor tot leven. Zoals Brokken eerder aan de basis stond van de literaire non-fictie, geeft hij in De Kozakkentuin de historische roman een nieuwe dimensie.

De Kozakkentuin

Biografisk roman om den russiske, klassiske pianist Youri Egorov, der i 1976 flygtede til Vesten på grund af sin homoseksualitet og med base i Amsterdam fik en meget lovende karriere. Egorov blev stofafhængig og fik siden AIDS inden hans store kunstneriske ambitioner blev bragt til fuld udfoldelse. Samtidig et portræt af frisindet liv i Amsterdam i 1970'erne og 1980'erne

roman

In het huis van de dichter

Il giardino dei cosacchi

Kan kunst een redding zijn in onmenselijke tijden? In een onvergetelijk aangrijpend boek vertelt non-fictiegrootmeester Brokken over de jappenkamptijd van zijn ouders en vier schilders op Bali. In ‘De Kampschilders’ vertelt Jan Brokken het verhaal van de schilders Willem en Maria Hofker en Rudolf Bonnet, die tijdens de Tweede Wereldoorlog in hetzelfde jappenkamp op Celebes terechtkwamen als zijn vader Han en moeder Olga. Ingenieus verweeft hij hun verhalen. Hij schetst het rijke culturele leven in de jaren dertig op Bali, waar kunstenaars uit de hele wereld naartoe trokken en geïnspireerd en betoverd werden door de Balinese cultuur. Maar aan die wereld kwam een eind toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Brokken maakt de voortdurende angst in het kamp indringend invoelbaar, en laat zien hoe kunst in onmenselijke omstandigheden een redding kan zijn.

De kampschilders

In 1984 debuteerde Jan Brokken met De provincie, waarmee hij de toon zette voor de rest van zijn werk. In De provincie heeft de hoofdpersoon zich voorgenomen zijn geboorteland voorgoed te verlaten, tot hij hoort dat een jeugdvriend de mooiste vrouw van het dorp, een begaafd violiste en getalenteerde verleidster, om het leven heeft gebracht. Hij keert terug naar zijn dorp, waar zich een klassiek noodlotsdrama ontspint. De provincie is een scherp portret van een dorpsgemeenschap waarin vriendschap en haat, liefde en jaloezie de hoofdthema's vormen.

De provincie

Pakkende novelle over de confrontatie tussen Oost en West Twee tegenpolen: Zane komt uit de Nieuwe Wereld (Phoenix, Arizona), Ute uit de Oude (Oost-Duitsland, Oost-Berlijn). Zane kijkt vol wrok op zijn jeugd terug, Ute met nostalgie. Zane is schilder, Ute fotograaf. Ze treffen elkaar op een kasteel in Brandenburg. Beiden zullen een bijdrage leveren aan de overzichtstentoonstelling van Lyonel Feininger (1871-1956) in Berlijn, beiden vragen zich af hoe ze de Duits-Amerikaanse futurist voorbij kunnen streven. In hun werk? In hun onverzoenlijke levenshouding? Of in een liefde die alle grenzen overschrijdt?

Feininger voorbij

25 jaar na verschijning blijkt Jan Brokken’s ‘De blinde passagiers’ dankzij het vluchtthema, het zoeken naar vrijheid en het najagen van een geluk dat altijd elders lijkt te liggen, nog altijd relevant. In deze speciale editie blikt hij in het nawoord terug op het schrijven van zijn avontuurlijke zeeroman en hoe deze destijds wereldwijd is ontvangen – een uniek kijkje in hoofd en denken van een meesterverteller. Schilderijenrestaurator Maurice Schotel vindt geen bevrediging meer in zijn werk en besluit mee te varen op een vrachtschip. Al snel trekt hij zich het lot aan van twee verstekelingen die tussen de containers hun leven op het spel zetten om de nieuwe wereld te bereiken. Dan raakt Schotel verwikkeld in een affaire met Adriana, de vrouw van de roerganger. Achtervolgd door rampspoed steekt het schip de Atlantische Oceaan over, maar hoe ver ze ook varen, de hoofdpersonen komen niet los van hun verleden.

De blinde passagiers

Bekroond met de ICODO-prijs 2004, uitgereikt door de gezamenlijke stichtingen hulp aan oorlogsslachtoffers Mijn kleine waanzin is het meeslepende verhaal van een jeugd. Van geborgenheid die omslaat in huiver en angst. Van verwondering, liefde, rebellie. Van een tijdperk dat voor- en achteruit sprong, van veranderingen in geloof en hoop. Mijn kleine waanzin is het Hollandse relaas van een on-Hollandse familie die een oorlog met zich meedroeg.

Mijn kleine waanzin

‘Jungle Rudy’ van schrijver Jan Brokken is het meesterlijke portret van een man die in de doolhof tussen twee culturen het spoor bijster raakt. Brokken treedt in de voetsporen van de twintigste-eeuwse ontdekkingsreiziger en avonturier Rudy Truffino, een man die zijn leven wijdde aan het in kaart brengen van de verdwenen wereld in het regenwoud van Orinoco. ‘Brokken weet op boeiende wijze kleur en diepte te geven aan de hoofdpersoon van zijn boek. Zijn vaardigheid als romanschrijver en zijn ervaring als reisschrijver komen tot een prachtige symbiose.’ – de Volkskrant

Jungle Rudy

'Het eiland van Jean Rhys' is het levendige, gelaagde verslag van een zoektocht naar de wortels van een roman die diepe indruk maakte op Jan Brokken: De wijde Sargassozee van Jean Rhys (1890-1979). Brokken bezocht het Caribische eiland Dominica waar Rhys haar jeugd doorbracht en raakte steeds meer in de ban van de roman die gezien wordt als haar meesterwerk. Hij onderzoekt de achtergronden, de liefdesaffaires, raciale conflicten, de slavenopstanden en de verwoesting van familieplantage Geneva. Uit gesprekken met inwoners en bezoeken ter plaatse ontvouwt zich langzaam maar zeker een indringend beeld van het eiland, van Jean Rhys en de bronnen van haar schrijverschap.

Een reis naar de bron van haar schrijverschap

Het eiland van Jean Rhys

Het duurde bijna zestig jaar totdat er niemand minder dan Jan Brokken een betrouwbare biografie schreef van Mata Hari. De in 1917 na een geheim proces wegens spionageactiviteiten ter dood veroordeelde Mata Hari is nog altijd een van de grote legendes van vaderlands avonturisme. Ze groeide van eenvoudig Fries meisje uit tot een oosterse naaktdanseres en een van de meest fameuze sterren van de Parijse belle époque. Op grond van interviews, artikelen, archiefstukken en memoires van tijdgenoten beschrijft Brokken het veelbewogen leven van Margaretha Zelle, de danseres die het publiek in extase bracht, totdat haar zucht naar geld en avontuur haar noodlottig werd en ze verstrikt raakte in de netten van de Franse en Duitse inlichtingendienst tijdens de Eerste Wereldoorlog.

De ware en de legende

Mata Hari

Jan Brokken neemt je mee naar zijn favoriete steden. In Berlijn: honderden, duizenden kilometers geschiedenis is Jan Brokken je gids door Berlijn, de stad van schrijver Günter Grass, waar de geschiedenis van de twintigste eeuw overal voelbaar is. Dit reisverhaal over Berlijn is ook opgenomen in het boek Stedevaart, waarin Jan Brokken de lezer meeneemt op reis naar 22 steden, aan de hand van 22 markante persoonlijkheden. Brokkens bevlogen vertelkunst, nieuwsgierigheid en liefde voor geschiedenis, kunst en cultuur komen hierin tot een gloedvolle symbiose. Of je nu reist met een koffer in de hand of vanuit je leunstoel: Berlijn: honderden, duizenden kilometers geschiedenis biedt je een nieuwe en inspirerende blik op de stad. Lees ook de andere speciale reisedities en ga op stedevaart naar Bergamo, Bilbao, Bologna, Cagliari, Kyoto, Parijs, Riga, Valencia, Vilnius en Venetië.

Een verhaal uit Stedevaart

Berlijn: honderden, duizenden kilometers geschiedenis

Jan Brokken gaat in ‘De tuinen van Buitenzorg’ op zoek naar de geschiedenis van zijn moeder, die in 1935 naar Nederlands-Indië verhuisde en in 1947 terugkeerde naar een verwoest Nederland. ‘De tuinen van Buitenzorg’ is Jan Brokkens nieuwste boek. Toen de 23-jarige Olga en de twee jaar oudere Han in 1935 naar Nederlands-Indië verhuisden, was het alsof de ene na de andere wereld voor hen openging, in een bijna duizelingwekkend tempo. De eerste maanden brachten ze door op Java, later woonden ze in Makassar, waar Han als theoloog onderzoek deed. Het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog verwoestte de wereld waarin Olga en Han volledig waren opgegaan. In 1947 moesten ze terugkeren naar Nederland. Olga is de moeder van Jan Brokken vóór ze zijn moeder werd. Na het overlijden van zijn ouders overhandigde tante Nora hem de brieven en foto’s die haar zus Olga haar vanuit Buitenzorg en Makassar schreef. Teder, sensitief en tastend zoekt Brokken in die brieven naar de vrouw die gedurende haar leven altijd een onbekende voor hem was gebleven. Brokken verweeft Olga’s verhaal op ingenieuze wijze met beschouwingen over muziek, literatuur, cultuur en geschiedenis, zoals over componist Leopold Godowsky die in de ban raakte van de gamelan en de moeder van Hella S. Haasse, die de bekendste concertpianist van Indië was. ‘De tuinen van Buitenzorg’ is een juweel van een boek, van een schrijver op de toppen van zijn kunnen.

De tuinen van Buitenzorg

In ‘De rechtvaardigen’ beschrijft Jan Brokken het verhaal van de Nederlandse consul, Jan Zwartendijk. Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog ontdekte deze consul in Kaunas (Litouwen) een manier om duizenden uit Polen gevluchte Joden het leven te redden: hij schreef voor hen een visum uit voor Curaçao. Daarmee reisden de Joden met de Trans Siberië Express naar Japan, van waaruit ze zich over de hele wereld verspreidden – vrijwel allen overleefden de oorlog. In korte tijd schreef hij koortsachtig duizenden visa uit. Jan Brokken beschrijft het leven van Jan Zwartendijk en de lotgevallen van veel van de ontkomen Joden in een meeslepend epos, waarin een treffend beeld wordt geschetst van een wanhopige tijd. De rechtvaardigen is een les in moed, in het maken van de juiste keuzes op het juiste moment.

De rechtvaardigen

Na een gevangenschap van zes jaar werd Aina Roze, de dochter van boekhandelaar Janis Roze in Riga, vrijgelaten uit een Siberische strafkolonie. Haar moeder Emma moest in Siberië achterblijven. Ze vertikte dat. Haar twintigjarige dochter was door de dwangarbeid sterk verzwakt, ze wilde haar vergezellen. Emma ontsnapte en reisde met haar dochter mee. De vrouwen legden duizenden kilometers af, verstopt in treinen en vrachtwagens, of lopend. Toen ze Letland ten slotte bereikten, moest Emma onderduiken. Elf jaar lang diende ze als huishoudster bij een professor in Riga. De kinderen van haar zoon wisten niet wie ze was en spraken haar aan met 'tante'. Pas in 1959 durfde ze te zeggen: 'Wees nu maar aardig voor me, ik ben jullie oma.' De verbijsterende geschiedenis van de familie Roze is een van de tientallen verhalen die Jan Brokken optekende. Van 1999 tot 2010 zocht hij in Estland, Letland en Litouwen naar levensgeschiedenissen. Baltische zielen geeft een onthutsend beeld van de twintigste eeuw, met al zijn illusies, desillusies, doctrinaire twisten en waanzinnige moordlust. Beroemdheden en gewone stervelingen wisselen elkaar af in Baltische zielen. Marcus Rothkowitz uit Daugavpils, de latere schilder Mark Rothko. En Ilja Sundelevitsj, die Tallinn moest verlaten en twintig jaar later naar Estland terugkeerde. De beeldhouwer Jacob Lipchitz uit Litouwen. En Loreta Asanaviciuté, die in 1991 door een Russische tank werd overreden. Roman Kacew uit Vilnius, de latere schrijver Romain Gary/Emile Ajar. En Herman Simm, die zijn land, het onafhankelijke Estland, verraadde. De filosofe Hannah Arendt uit Königsberg. En Liselotte barones Von Wrangel, die verbannen werd naar Hitler-Duitsland. In Estland reconstrueert Jan Brokken de lange weg naar de vrijheid die de componist Arvo Pärt aflegde. In Riga realiseert hij zich welke titanenstrijd de violist Gidon Kremer met zijn vader leverde, die gebukt ging onder de dood van vijfendertig familieleden in de concentratiekampen. Reizend door het heden, door jonge, trotse, onafhankelijke landen, ziet Jan Brokken schimmen uit het verleden opdoemen. Hij laat zien hoe afschuwelijk maar ook hoe bijzonder mensen kunnen zijn. In geen van zijn boeken komt zoveel geweld voor als in Baltische zielen, in geen van zijn boeken komt de lezer zoveel tederheid en lotsverbondenheid tegen.

Tijdens zijn reis door Gabon laat de auteur zich leiden door de ervaringen van eerdere reizigers door dit land.

Jan Brokken

About

Books

Join the club