Paul van Tongeren

Cees Maris

Evert van der Zweerde

Jozef Keulartz

Floris van den Berg

Ton Vink

Heleen Pott

Petran Kockelkoren

Menno R. Kamminga

Peter Claessens

Dit tweede nummer van jaargang 43 van Filosofie & Praktijk heeft twee actuele kwesties als thema: de discussie rond het Nederlandse slavernijverleden en de eventuele excuses daarvoor, naast de actualiteit van de Russische inval in Oekraïne. Om te beginnen buigt Menno Kamminga zich in zijn bijdrage “De morele betwistbaarheid van nationale slavernijexcuses” over een kwestie die Nederland duidelijk verdeelt: moeten er excuses komen voor het nationale slavernijverleden, of niet. De huidige premier Mark Rutte stelt slavernijexcuses begrijpelijk maar niet verstandig te vinden. Slachtoffers en daders zijn allang dood; huidige generaties zijn niet zomaar verantwoordelijk voor vroeger leed onder een ander staatsbestel; en excuses kunnen tot polarisatie leiden. Niettemin ijveren linkse politieke partijen en actievoerders ervoor dat de regering eindelijk excuses aanbiedt in 2023, wanneer 150 jaar afschaffing van de slavernij wordt herdacht. Zoals de regering in januari 2020 excuses aanbood voor de overheidsrol bij de Holocaust, zou zij dat ook moeten doen voor de nationale betrokkenheid bij de gruweldaden van slavenhandel en slavernij. De druk op de regering neemt toe door de excuses die Amsterdam, Rotterdam en Utrecht hebben aangeboden voor hun stedelijke slavernijverleden, en de plannen van andere steden hiertoe. Maar de maatschappelijke weerstand is groot. Op deze discussie komt F&P in een later nummer daarom nog eens terug. In “Meten met meerdere maten? Een filosofische reflectie op Ruslands oorlog in Oekraïne” buigt Evert van der Zweerde zich vervolgens over die andere actuele kwestie, de oorlog in Oekraïne. Sinds de invasie van Oekraïne door het Russische leger op 24 februari 2022 staat de wereld bol van de analyses en verklaringen. Deze variëren van psychologische verklaringen van het ‘irrationele’ gedrag van Vladimir Poetin, via economische en geopolitiek-strategische, tot essentialistische duidingen van ‘Rusland’. Wat kan een filosofische reflectie hier nog aan toevoegen? Hetzelfde als altijd: kritische distantie en conceptuele helderheid, in de soms ijdele hoop dat die twee zaken enig verschil maken. Deze bijdrage richt zich op de complexe ‘casus’ van de huidige oorlog, door Rusland ontketend in vooral Oost-Oekraïne, en poogt drie elementen aan te dragen die genoemde kritische reflectie kunnen faciliteren: een historisch perspectief, een poging tot verplaatsing in de Russische situatie en een politiek-filosofische plaatsbepaling. In zijn Minima Philosophica “Wereldhistorische beschouwingen. De actualiteit van de crisis-analyticus Jacob Burckhardt” illustreert Peter Claessens de relevantie van Burckhardt: “Toch is het weinig historici gegeven 150 jaar later nog zoveel actualiteit te bezitten”. In menig opzicht zijn parallellen te trekken tussen Burckhardts visie en de huidige actualiteit. Het meest in het oog springt daarbij – natuurlijk - de parallel tussen Burckhardts beschrijving van de ‘kwaadaardige macht’ en de actualiteit van de oorlog die nu in volle omvang in Oekraïne woedt: “Zwakkere buren worden onderworpen en geannexeerd of anderszins van hun onafhankelijkheid beroofd, niet om ervoor te zorgen dat ze zelf niet meer als agressor optreden, want daarover maken ze zich nog het minst druk, maar om te voorkomen dat een andere staat zich er meester van maakt of ze politiek van zich afhankelijk maakt; het is ze erom te doen de mogelijke politieke bondgenoot van de vijand te onderwerpen. En zijn ze eenmaal deze weg ingeslagen, is er geen houden meer aan; voor alles is er een excuus.” In zijn reviewartikel “Filosofie van menselijkheid. De droom van Johan Braeckman” gaat Floris van den Berg in op het interviewboek Een zoektocht naar menselijkheid. Dirk Verhofstadt in gesprek met Johan Braeckman (2021) door filosoof Dirk Verhofstadt. Na Op zoek naar waarheid, met Etienne Vermeersch (2019) en Op zoek naar harmonie met Paul Cliteur (2012), interviewt Verhofstadt nu Johan Braeckman. Paul van Tongeren zorgt in “Een prachtige nalatenschap” voor een bespreking van het boek van Erik Oger: Als in een honderdvoudige spiegel. Nietzsches perspectivische schrijven. Kalmhout: Pelckmans, 2022, 406 pp. En Jozef Keulartz bespreekt in “Vertel dat maar aan Alexei Navalny, Monsieur Latour!” van Arjen Kleinherenbrink De Constructie van de wereld. De filosofie van Bruno Latour. Amsterdam: Boom, 2022, 240 pp. De rubriek Signalementen vormt zoals gebruikelijk de afsluiting van dit nummer

Slavernij/Oekraïne

Jürgen Habermas

Frank Rebel

Kees Hellingman

Dick Willems

Julia Hermann

Dit eerste nummer van jaargang 43 van Filosofie & Praktijk wordt geopend door Jürgen Habermas met zijn bijdrage “Gedachten en hypothesen over een nieuwe structurele verandering van de politieke publieke sfeer”. Deze publicatie, voor Filosofie & Praktijk vertaald door Leon Pijnenburg, verscheen onlangs in een speciaal themanummer van het tijdschrift Leviathan, waarin verschillende auteurs hun licht lieten schijnen op de nieuwe structurele veranderingen van de politieke openbaarheid. Daarmee is de ‘klassieker’ van Jürgen Habermas, Strukturwandel der Öffentlichkeit, (Neuwied 1962; Nederlandse vertaling: De structuurverandering van het publieke domein. Amsterdam: Uitgeverij Boom, 2015) opnieuw uitgangspunt voor discussie. In dit F&P-nummer niet de volledige discussie, maar wel de uitgebreide bijdrage van Habermas naar aanleiding van het boek waarvan hij laat weten dat het in termen van verkoop “hoewel het mijn eerste was, tot op heden mijn meest succesvolle gebleven” is, maar waarvan hij een veel belangrijker gevolg constateert, namelijk “binnen de sociale wetenschappen kreeg het politieke concept van de ‘publieke sfeer’ zo wel een plaats in een bredere sociaal-structurele context.” En dat geldt ook nog vandaag de dag. De volgende bijdrage aan dit nummer, “Op het spoor van natuurbeleving en cultuuroverdenking aan de hand van Ton Lemaire. Een overzicht” door Petran Kockelkoren, bevat de tekst van zijn rede ter gelegenheid van de uitreiking van de Kasteel Groeneveld Prijs in oktober 2021. Deze prijs wordt toegekend aan “een persoon of organisatie die zich uitzonderlijk heeft ingespannen voor de bewustwording van natuur en landschap voor huidige en toekomstige generaties”. En die persoon was Ton Lemaire. Na zijn bekende Filosofie van het Landschap publiceerde Uitgeverij Ambo nog een twintigtal boeken van Ton Lemaire, waarin telkens de verhouding van cultuur en natuur centraal staat. Petran Kockelkoren kijkt terug: “Al tijdens mijn studietijd aan de Faculteit Filosofie in Groningen in de jaren zeventig heb ik de vormende invloed ondervonden van zijn baanbrekende boeken. Deze hebben mij – en vele generatiegenoten met mij – op het spoor gezet van natuurbeleving en cultuuroverdenking. Daarna presenteert Dick Willems met zijn bijdrage “Zorg, technologie, ethiek: het goede blijven leren” een bewerking van zijn afscheidsrede als hoogleraar Medische Ethiek aan de Universiteit van Amsterdam, gehouden op 24 september 2021. Hij beschrijf in zijn bewerkte rede wat de medische ethiek naar zijn idee in de afgelopen achttien jaar geleerd heeft. En daarbij neemt hij “geleerd” in de inderdaad dubbele betekenis van onderwezen en opgestoken. Hij bespreek achtereenvolgens de terreinen ‘ondersteuning’, ‘onderzoek’, en ‘onderwijs’, om aan het slot te concluderen: “We moeten ethiek blijven leren maar we moeten ook weer leren om idealen te bedenken, om te dromen.” In zijn “Minima Philosophica” gaat Ton Vink nader in op de gang van zaken rond het door de Coöperatie Laatste Wil gepropageerde natrium-azide als middel om tot zelfdoding over te gaan. Hoe zit het met de handel in dit middel en hoe gaan mensen eigenlijk dood als ze dit ‘Middel X’ gebruiken? We zijn inmiddels een aantal arrestaties, aangiftes en doden verder en de vraag wordt dan ook gesteld: moet er niet eens wat gebeuren? Het is mooi om een recht te claimen, maar gaat dat niet gepaard met de plicht om op verantwoorde wijze van zo’n recht gebruik te maken? In zijn bijdrage “Sterven en laten sterven” reageert Kees Hellingman vanuit humanistische hoek op de bijdragen aan het thema ‘voltooid leven’ in het laatste nummer van jaargang 42 van F&P. Hij geeft zijn beargumenteerde mening over euthanasie en hulp daarbij, en zet dat af tegen de argumentatie in de bijdragen van verschillende auteurs in het genoemde nummer van Filosofie & Praktijk: “Bovendien meen ik dat te vaak (altijd?) een element ontbreekt in de discussies over dit onderwerp: suïcide in de praktijk. Misschien komt dat omdat het wat makkelijker praten is over de zin van het leven, de beschermwaardigheid, of zelfs de heiligheid ervan, zonder het gitzwarte beeld van de suïcide in het achterhoofd. Daarom wil ik ook daarop ingaan.” De rubriek Signalementen vormt zoals gebruikelijk de afsluiting van F&P

Structuurverandering/Habermas

Martin Drenthen

This is the first collection of essays in which European and American philosophers explicitly think out their respective contributions and identities as environmental thinkers in the analytic and continental traditions. The American/European, as well as Analytic/Continental collaboration here bears fruit helpful for further theorizing and research. The essays group around three well-defined areas of questioning all focusing on the amelioration/management of environmentally, historically and traditionally diminished landscapes. The first part deals with differences between New World and the Old World perspectives on nature and landscape restoration in general, the second focuses on the meaning of ecological restoration of cultural landscapes, and the third on the meaning of the wolf and of wildness. It does so in a way that the strengths of each philosophical school—continental and analytic—comes to the fore in order to supplement the other’s approach. This text is open to educated readers across all disciplines, particularly those interested in restoration/adaptation ecology, the cultural construction of place and landscape, the ongoing conversation about wilderness, the challenges posed to global environmental change. The text may also be a gold mine for doctoral students looking for dissertation projects in environmental philosophy that are inclusive of continental and analytic traditions. This text is rich in innovative approaches to the questions they raise that are reasonably well thought out. The fact that the essays in each section really do resonate with one another directly is also intellectually exciting and very helpful in working out the full dimensions of each question raised in the volume.

Transatlantic Conversations

Old World and New World Perspectives in Environmental Philosophy

Gilbert Leistra

Building forth upon recent developments in democracy theory that have identified multiple forms of legitimacy, this volume observes a EU-wide shift from output legitimacy to input and throughput legitimacy. Nine case studies are presented, followed by extensive comments. The volume successfully integrates knowledge on a major piece of European policy in a reflexive and comprehensive manner, and combines theories of governance with theories of legitimacy.

Case Studies in Multilevel Governance

Legitimacy in European Nature Conservation Policy

Bernice Bovenkerk

This book brings together authoritative voices in animal and environmental ethics, who address the many different facets of changing human-animal relationships in the Anthropocene. As we are living in complex times, the issue of how to establish meaningful relationships with other animals under Anthropocene conditions needs to be approached from a multitude of angles. This book offers the reader insight into the different discussions that exist around the topics of how we should understand animal agency, how we could take animal agency seriously in farms, urban areas and the wild, and what technologies are appropriate and morally desirable to use regarding animals. This book is of interest to both animal studies scholars and environmental ethics scholars, as well as to practitioners working with animals, such as wildlife managers, zookeepers, and conservation biologists.

Animals in Our Midst: The Challenges of Co-existing with Animals in the Anthropocene

This book provides reflection on the increasingly blurry boundaries that characterize the human-animal relationship. In the Anthropocene humans and animals have come closer together and this asks for rethinking old divisions. Firstly, new scientific insights and technological advances lead to a blurring of the boundaries between animals and humans. Secondly, our increasing influence on nature leads to a rethinking of the old distinction between individual animal ethics and collectivist environmental ethics. Thirdly, ongoing urbanization and destruction of animal habitats leads to a blurring between the categories of wild and domesticated animals. Finally, globalization and global climate change have led to the fragmentation of natural habitats, blurring the old distinction between in situ and ex situ conservation. In this book, researchers at the cutting edge of their fields systematically examine the broad field of human-animal relations, dealing with wild, liminal, and domestic animals, with conservation, and zoos, and with technologies such as biomimicry. This book is timely in that it explores the new directions in which our thinking about the human-animal relationship are developing. While the target audience primarily consists of animal studies scholars, coming from a wide range of disciplines including philosophy, sociology, psychology, ethology, literature, and film studies, many of the topics that are discussed have relevance beyond a purely theoretical one; as such the book also aims to inspire for example biologists, conservationists, and zoo keepers to reflect on their relationship with animals.

Blurring boundaries in human-animal relationships

Animal Ethics in the Age of Humans

This Open Access book brings together authoritative voices in animal and environmental ethics, who address the many different facets of changing human-animal relationships in the Anthropocene. As we are living in complex times, the issue of how to establish meaningful relationships with other animals under Anthropocene conditions needs to be approached from a multitude of angles. This book offers the reader insight into the different discussions that exist around the topics of how we should understand animal agency, how we could take animal agency seriously in farms, urban areas and the wild, and what technologies are appropriate and morally desirable to use regarding animals. This book is of interest to both animal studies scholars and environmental ethics scholars, as well as to practitioners working with animals, such as wildlife managers, zookeepers, and conservation biologists.

Jozef Keulartz

About

Books

Join the club