Tanıl Bora

İnşaat ya Resulullah

Türkiye'de beyaz yakalı işsizliği

Boşuna mı okuduk?

Hasan Âli Yücel

Tarihimizde pek çok örneği bulunan, bugün de gayet olağan bir şekilde sürüp giden linçler silsilesi, Türkiye’de sürekli bir linç “rejimi”nin var olduğunu düşündürüyor. Hepsinin bahanesi ya da hedef aldığı kesimler, isimler birbirine benziyor. Bunlar eskiden azınlıklar, daha yakın zamanda Aleviler, komünistler olurdu; 2000’lerde, PKK’yı bahane ederek Kürtlere yöneldi. Linçleri besleyen tarih anlatısı, “millî” eğitimden itibaren resmî ağızlarca yaygınlaştırılan düşmanca ırkçı-etnisist söylemler barındırıyor. Yaşanan linç girişimlerine bunların izdüşümleri olarak da bakmalı. Tanıl Bora, Türkiye’nin Linç Rejimi’nde, bahanesi ve meşrulaştırma mekanizmaları hep hazır tutulan linç eylemlerinin analizini sunuyor. Nazi Almanyası ile halimizi karşılaştırarak... Son yıllardaki linç girişimlerinin inanılması zor dökümünü sunarak... “Linç, en aşikâr medeniyet kaybıdır. Linçin sıradanlaştığı, kolektif bir utanç yaratmadığı, infiâl uyandırmadığı bir toplum, toplum olma vasfını yitirir” sözlerinin altını çizerek... Kitabın bu yeni baskısında, 6-7 Eylül olayları, popüler linç söylemi ve “Gezi” eylemleri dönemindeki linçlerle ilgili ilave yazılar yer alıyor.

Türkiye'nin Linç Rejimi

Taşraya bakmak

Mustafa Çiftçi

Enişte risalesi

Milliyetçilik

Cereyanlar, Türkiye’de siyasî ideolojilerin özelliklerini; birbirlerini etkileme ve birbirlerinden etkilenme süreçlerini; cereyanlar içindeki figürlerin ideolojik seyahatlerini; muarız bellediklerine dair kurguladıkları dili; ideolojileri popülerleştirme tekniklerini ve siyasî ideolojilerin gündelik hayatta nasıl karşımıza çıktıklarını ustalıkla işlenmiş bir biçimde gözler önüne seriyor. Tanıl Bora, “cereyanlar”ı şu başlıklar altında tartışıyor: Geç Osmanlı Zihniyet Dünyası, Batıcılık, Kemalizm, Milliyetçilik, Türkçülük ve Ülkücülük, Muhafazakârlık, İslâmcılık, Liberalizm, Sol, Feminizm ve Kürt Siyasal Hareketi. Sadece başı sonu belli metinlere değil, sözlere ve jestlere de bakıyor, “kimin söylediği”ne değil “ne söylediği”ne odaklanıyor. Böylece, siyasî düşünceleri sarmalayan ideolojik muhtevayı ve “iklim”i de ortaya koyuyor. Cereyanlar’ı bir siyasal düşünceler kitabı olmanın ötesine taşıyan ve Türkiye’nin düşünsel ethosunu anlamamızı sağlayan heyecanlı bir metin haline getiren de bu: Olayları anlatmak ve analiz etmekle yetinmeyip bunların arkasındaki düşünce oluşumlarını ele alması. Son derece zor bir işin altından başarıyla kalkan bu kitabı okurlarımıza sunmaktan kıvanç duyuyoruz.

Türkiye’de Siyasî İdeolojiler

Cereyanlar

Turgut Yüksel

futbol yazıları çizileri

Çizgi açığı

Milliyetçilik, Muhafazakârlık, İslâmcılık... Türk Sağının ana ‘malzemesi’ olan bu üç ideoloji, üç ayrı pozisyon olmanın ötesinde, beraberce bir yumak oluşturmuyorlar mı? Öyleyse, birbirine nasıl bağlanıyor, nerelerde kesişiyor, birbirleriyle nasıl içiçe geçiyorlar? Bu üç ideoloji, Türk Sağının üç hâli olarak düşünülemez mi? Milliyetçilik, katı hâli: sağın dilbilgisi/grameri... Muhafazakârlık, gaz hâli: bir üslûp ve ‘hava’... İslâmcılık, sıvı hâli: onsuz olunmaz bir imge ve değer kaynağı... Bu soruların, bu bakış açısının, perde gerisini oluşturduğu kitapta, üç makale yer alıyor: “İnşa Döneminde Türk Millî Kimliği”, “Muhafazakârlığın Çatallanan Yolları ve Türk Muhafazakârlığında Bazı Yol İzleri”, “Din ve Milliyetçilik: Lügât ve gramer - İslâmcılıktaki milliyetçilik, milliyetçilikteki İslâmcılık”. İlk yazı, Türk millî kimliğinin nasıl kurulduğu üstüne: bu kuruluş tarzının, Türk milliyetçiliğini “evrenselcilik” ve “medeniyetçilik” iddiasındaki suretiyle bile ırkçı/özcü kıldığını ileri sürüyor. Muhafazakârlıkla ilgili yazıda, bu ideolojinin kavramsal ve tarihsel bir tasvirinden sonra, Türk muhafazakârlığının bazı önemli figürleri ele alınıyor: Mehmet Âkif, Baltacıoğlu, Tanrıöver, Peyami Safa, Remzi Oğuz Arık, Yahya Kemal, Topçu, Başgil... İslâmcılık-milliyetçilik ilişkisini tartışan üçüncü yazı, bu iki ideolojinin rekabet ve benzeşme dinamiğini inceliyor; İslâmcılık üzerinde milliyetçi zihniyet kalıbının süregiden güçlü etkisini ortaya koyuyor.

Türk Sağının Üç Hali

Solda ric’at sürüyor. Mağlubiyet hissi derinleşti, neredeyse kanıksandı - ama açık yürekli bir muhasebesinin yapıldığını söylemek zor. Sağcılığın ve kapitalizmin kötülüğü, solda durmak için yeter şart, birçokları için. Bazen biraz inadına, namus belâsına. Sahiden de yeter şart olabilir, ona şüphe yok. Mızmız olsa bile, ‘yapıcı’ olmasa bile, sol itiraz, vicdanın sesidir. Fakat solun, sosyalizmin, dünyayı değiştirmek derdi var. Bunun bir parçası da kendini değiştirmektir. Sosyalizmin zengin mirasının nadide mücevheri, dünyayı-toplumu kurtarma davasını, özgürlük davasını insanların kendi kendilerini kurtarma davasıyla, özgürleşme davasıyla birleştirmesi, kısacası kurtuluş davasını dışsal kurtarıcılardan kurtarması değil mi? Kendine hep yeniden dönüp bakmak, özeleştiri, bunun için sosyalist düşüncenin aşısıdır.” Tanıl Bora’nın Sol, Sinizm, Pragmatizm’de bir araya getirilen yazıları, solun darlık buhranlarını sinizm kavramı etrafında tartışıyor. Kapitalizmin ve sağcıların kötülüklerini sayıp dökerek rahat eden konformizmin eleştirisi... Aleni bir muhafazakârlığa dönüşebilen bu sinizme karşı, mütevazı hedeflerden yüksünmeden taş taş üstüne koymak (“iyi” pragmatizm), yeni bir yol açabilir mi? Kitabın ana eksenini, bu sorgulama oluşturuyor. Bu eksen etrafında, sol muhalefetin gelenekleri, mecraları ve yöntemleri tartışılıyor: ’68, barış hareketi, şiddet, anti-kapitalizm, protesto ve gösteri tarzları, yoksulluk ve sosyal dayanışma... Kitabın bir başlığı da, solun “söz”le ve akılla ilişkisi hakkında; genel olarak zamanımızda entelektüel etkinlik, söz, medya ve politika üzerine...

Sol, Sinizm, Pragmatizm

Bir gün Gençlerbirliği maçına yolunuz düşerse, sürekli bağıran, kırmızı-siyah el örmesi atkısıyla "huşu" içinde takımını seyreden adama dikkat edin. O iflah olmaz romantik, nasıl bir "kârhane"de olduğuna hiç aldırmadan, yağmur demez, çamur demez gider biricik Gençler'inin maçlarına. Yetmez, arkadaşlarını da götürür. O da yetmez, etrafındakileri futbola kazandırır. Bununla da kalmaz: Yazar! Renkler, formalar, futbolcular, sevinçler, taraftarlar... velhasıl futbolu sevmek üzerine... O kadar ki bazen terim yaratır ("oligarşi"), bazen kültür dokur ("çocukları maça götürmek"), bazen de zapta geçirir (takım tutma biçimleri). Tam da "sahalarımızda görmek istediğimiz" yazılardır bunlar. Okuyana sıcaklık ve heves verir. Zaten memleket entelektüellerinin futbol yazmaya "girişmelerinin" müsebbibi de –bazen pişmanlık duymasına rağmen– odur. Entelektüel hayatı boyunca yazdığı, derlediği, çevirdiği, editörlüğünü yaptığı onca kitaba, makaleye, derlemeye inat, futbol üzerine çiziktirmekten "ayrıca" hoşlanır. Kârhane'de Romantizm yaklaşık 10 yıllık bir dönemde Tanıl Bora'nın futbol kültürümüze yaptığı katkıların bir derlemesi. Oyunun saf haline vurgu yapan, "oyunla oynayan", romantik, bir o kadar da realist, naif nostaljinin tuzağına düşmeyen, hakiki denemeler bunlar. Eduardo Galeano'vari bir "futbol dilencisi"nin içdökümü... Oysa futboldan nefret etmek için onlarca sebep sayılabilir bu aralar. Toplumsal ve kültürel hayattan çaldığı rol, giderek vandallaşan enstantaneleri, endüstrisi, "derin" ilişkileri, maçoluğa ve ayrımcılığa meyli en sıkı futbolseverlere bile "illallah" dedirtiyor. Ama "ibadet biçimleri", "tefsirler", hatta "futbol uleması" saçmalıyor diye "imandan" vazgeçilmez ki! İşte bunu hatırlamak için okumak lazım bu kitabı. Huzur için. İman tazelemek için... Futbol dinine yeniden inanmak için... BAĞIŞ ERTEN

Futbol Yazıları

Kârhanede Romantizm

Türkiye'nin linç rejimi

Genişletilmiş Baskı

milliyetçilik, muhafazakârlık, İslamcılık

Türk sağının üç hâli

Yugoslavya sosyalizmi, 2. Dünya Savaşı sonrasının dünyasında, aynı toplumsal ve siyasî sistematiğin kutuplaşmış uçlarına dönüşmeye yönelen kapitalizm-reel sosyalizm geriliminde “ü-çüncü yol” arayışına girenler için bir umut ışığı, önemli bir tecrübe gibiydi. Yugoslavya’nın federal yapısı, “millî me-sele”yi, üniter millî devlet sisteminden de Sovyetik merkeziyetçi çokuluslu “imparatorluk” sisteminden de farklı, milliyetçilik dışı bir “üçüncü yol”dan çözmüş görünüyordu. 1990’lara girerken, Yugoslavya’nın sunduğu “üçüncü yol” işaretlerinin “gibi”si bile kalmadı. Ülke, kapitalizmle reel sosyalizmin kaotik bir bileşimi altında eziliyor; milliyetçiliğin en şoven, en fanatik biçimleri altında ölümüne düşmanlığı, vahşeti, kitlesel göçü yaşıyor. “Gibi”si bile olsa “üçüncü yol” umutlarını üreten de Yugoslavya toprağı, Yugoslavya halklarıydı; bu umutları yitirip bütün “yol”ları sonlandıran, tüketen de o... Ama bu ülkenin siyasî altüst oluşlarla, insanî-toplumsal çilelerle dolu yakın tarihinde, hep milliyetçiliğin provokasyonu var - Yugoslavya’nın kaderinde, bu provokasyonu besleyen, inadına bereketli kaynakları kurutamamanın acısı var. Yugoslavya’nın bugünü de içeren tarihî hikâyesi, sadece coğrafî bakımdan değil, toplumsal-siyasî meseleler ve en temel insanî duyarlılıklar bakımından Türkiye’nin çok yakınında. Yugoslavya’yı “laboratuvar” gözüyle değil yakınlık duygusuyla izlemek, dünyanın gidişatını anlamak ve o gidişatta bir yer, bir taraf tutabilmek açısından çok önemli.

Yugoslavya/Milliyetçiliğin Provokasyonu

Sol, sinizm, pragmatizm

Mehmet Ö Alkan

İÇİNDEKİLER Sunuş MEHMET Ö. ALKAN - TANIL BORA - MURAT KORALTÜRK 9 Mete Tuncay Özgeçmişi 11 Mete Tuncay Kaynakçası KEREM COŞKUNER 13 Mete Tuncay'la Söyleşi "Yapmam gereken işler var ... Bunun huzursuzluğunu duyuyorum" MEHMET Ö. ALKAN-TANIL BORA- MURAT KORALTÜRK 31 BİRİNCİ BÖLÜM Mete Tuncay Hakkında Sorgulayan Bir Aydın: Mete Tuncay İLHAN TEKELİ 75 Mete Hoca'ya, Merhaba ÜMİT HASSAN 79 "Büyük Adam" MURAT BELGE .83 İKİNCİ BÖLÜM Siyasal Düşünceler Tarihi ve Siyasetbilimi Teorisi Doğru Değerlendirme Yapmanın Olanaklılığı Üzerine İOANNA KUÇURADI 89 Toplumsal-Siyasal Çatışmanın Erdemi: Machiavelli ile Montesquieu'den Alınacak Dersler MEHMET ALİ AĞAOĞULLARI 99 Kemalizm ve 21. Yüzyıl Türkiye Demokrasisi LEVENT KÖKER 115 "Ne Yargılamamak Elimizdedir, Ne Yargılanmamak": Mete Tuncay ve Siyasal Düşünce AYKUT ÇELEBİ 733 Müsavat mı. Eşitsizlik mi? İSMAİL KARA 763 Yasak Kelimeler XX. yüzyılın başındaki Osmanlı sansürüyle ilgili bir belge üzerine FRANÇOİS GEORGEON 797 Osmanlı Aydınının Rousseau Algılaması ATILA DOĞAN - HÜSEYİN SADOĞLU 203 Ahlaki Çoğulculuk ve Siyaset MURAT BOROVALI 221 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Türkiye'de Solun ve Sol Düşüncenin Tarihi Üzerine Emek Tarihi Literatüründe Sınıf Bilinci Sorunu METE ÇETİK 253 Osmanlı İmparatorluğunda Solun Tarihine Bir Katkı: Meşrûtiyet ve Hukûk-ı Avam Taraf darı Ermeni Fırkası (1908) YAVUZ SELİM KARAKIŞLA 277 Zonguldak Havzasında İş Mükellefiyeti ve Mükellef İşçilerinin Mücadeleleri: 1940-1947 NURŞEN GÜRBOĞA -299 İttihatçıların Irredantist Politikalarına Bir Örnek Olay: Kafkas İttihat Terakki Fırkası -1918 EMEL AKAL 337 Süleyman Nuri'nin Şahsi Dosyası ERDEN AKBULUT 371 Bolşevik Süleyman'ın Serencâmına Zeyl ALİ BİRİNCİ 391 Mustafa Suphi'nin Babası Ali Rıza Bey'in Hikâyesi ALİ BİRİNCİ .453 Türkiyeli Spartakistler ve Kurtuluş Dergisi STEFO BENLİSOY 467 Sosyalizmi İdrak Etmek: Bir Mütareke Dönemi Gazetesi Y. DOĞAN ÇETİNKAYA .499 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Erken Cumhuriyet Dönemi ve Tek-Parti Rejimi Üzerine Yıkımın ve Yenilenmenin Mimarları: Kemalist Jenerasyona ve Jön Türklere Dair Bir Grup Biyografisi Denemesi ERİK JAN ZÜRCHER 539 Tek Parti Döneminin "Matbuat"! Üzerine Gözlemler UYGUR KOCABAŞOĞLU 573 Ekonominin Türkleştirilmesi ve Türk-Yunan Nüfus Mübadelesinin İktisadi Sonuçları MURAT KORALTÜRK 603 Tek Parti Dönemi Meclislerinde Değişim ve Yerellik AHMET DEMİREL 639 Müzikte Yasak Olur mu? GÖNÜL TUNCAY PAÇACI 651 Tek-Parti Döneminde CHP Parti Müfettişliği'ne İlişkin Ek Bilgi(ler) CEMİL KOÇAK 675 Recep Peker, CHF ve Bürokrasi: Kâzım Dirik Örnek Olayı Üzerinden "Parti-Devlet" Uygulaması ve "Faşist Proje" MURAT YILMAZ 683 CHP'nin Avrupa'nın Radikal ve Demokrat Partileri ile İlişkileri (1926-1935) HAKKI UYAR 707 "Oybirlikli Demokrasi" Açısından 1920-1945 Arasında TBMM'deki Oylamalar MERAL DEMIREL 725 Bir Belge: Cumhuriyet Halk Partisi'nin Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi'nde Bulunan Tek Toplantı Tutanağı YÜCEL DEMİREL 757.

Mete Tunçay'a armağan

Sadece imparatorluğun kaybıyla telif edilmek üzere değil, resmen devletin beka aracı olarak istihdam edilen Türk milliyetçiliği, gündelik hayat içinde nüvelenen yeni biçimleriyle, mutasyonlarıyla tanınmış varlığını pekiştiriyor, akışkanlaştırıyor. Tanıl Bora Medeniyet Kaybı’nda, milliyetçiliğin cumhur ve cumhuriyet fikriyle kurduğu ilişkiyi, cumhuru yalnızca bir kütle kabul eden, cumhuriyetin fikri değerlerini değil şekli ayrıntılarını yücelterek kütle kabulünü ve arzusunu süreklileştiren yönlerini ele alıyor. “Cumhuriyet, demokrasi ve muhafazakar Türk cumhuriyetçiliği”, “milli tarih ve devlet mitosu”, “milliyetçilik ve insan hakları”, “azınlıklar”, “milli ‘dava’ Kıbrıs”, “faşizmin halleri”, “sıradan faşizm”, “milli refleks ve linç orjisi”, “devletin polisi, polisin devleti”, “özel güvenlik ve ‘polis toplumu’”, “gelişen anti-Kürt hınç”, “sol ve yurtseverlik”... Kitapta biraraya getirilen yazılar Türk milliyetçiliğinin resmi yüzünden sivil çeşitlemelerine uzanan bir tayfa bakıyor. Harcıalem kullanılan faşizm tahlillerine ve faşizm enflasyonuna karşı, faşizmi gerçekten mesele edinmenin, bunun hakkında analitik uğraşlar vermenin gerekliliğinin altını çizerek...

Milliyetçilik ve Faşizm Üzerine Yazılar

Medeniyet Kaybı

Milliyetçiliğin uzun, kara baharı sürüyor. İktisadi ve modern çağın kendine mahsus/ kendini geliştiren dışlama politikalarıyla halklar, etnik kimlikler, cinsiyetler arasındaki farkı, eşitsizliği işaret ederek kendi yaşam alanını genişletiyor. Bu bir “kara bahar”: Milliyetçi çatışmalar, düşmanlaşmalar büyük yıkımlara yol açıyor; bin türlü sorun yüküyle biriken öfkeler, kendi gibi olmayana karşı beslenen “millî” hınçların potasına akıtılıyor; toplumlar “millî birlik” adı altında teksesli korolar olmaya zorlanıyor; tek ‘sahici’ kimlik olarak millî kimlikler iş görüyor... Milliyetçiliğin Kara Baharı’nın ilk baskısı 1995’te yayımlanmıştı. Bugüne kadar geçen süre içinde milliyetçilik, geri çekilmek bir yana yeni formlar altında, eski hallerini güncelleyerek var olma ‘becerisi’yle insanlığı tehdit etmeyi sürdürdü. Kitabın gözden geçirilmiş bu baskısında Türk milliyetçiliği yine başrolde: Popüler görünümleriyle, liberal, devletçi/resmî, Kemalist, ülkücü milliyetçilik söylemleri ve bunlar arasındaki ‘transferler’... Türk milliyetçiliğinin ‘doğasındaki’ beka sendromu... Kürt meselesinin Türk milliyetçiliğinin beka kaygısını ve tehdit algısını güçlendiren etkileri... Orta Asya, Kafkasya ve Balkanlar’daki “millî meselelerin” Türk milliyetçiliği ve Türk millî kimliği üzerindeki derin tesirleri... Kitabın bu baskısında daha önce ele alınmamış kulvarlar da tartışmaya dahil ediliyor: “Beyaz Türk” tartışması… Türk milliyetçiliğinin inşasında “vatan imgesi”… Milliyetçi tahayyülde kadınlar…

Tanıl Bora

About

Books

Join the club