Ahmet Hamdi Tanpinar

Bes Sehir

Bilge Ince

Atatürk'ün hemen herkesin gördüğü, mektep kitaplarına kadar geçmiş bir fotoğrafı vardır. Anafartalar ve Dumlupınar'ın kahramanı, son muharebenin sabahında tek başına, ağzında sigarası, bir tepeye doğru ağır ağır ve düşünceli çıkar. İşte Ankara Kalesi muhayyilemde daima ömrünün en güneşli saatine böyle yavaş yavaş çıkan büyük adamla birleşmiştir.

Saatleri ayarlama enstitüsünden aldığım kuvvetle başladım Beş Şehir'e ve bu kitap benim denemelere karşı olan ön yargım kadar, edebi ağırlığından korkup kenara koyduğum Tanpınar gibi, Tolstoy ve Dostoyevski gibi yazarların kitaplarına karşı hissettiğim ön yargıyı da yıkabilmeme vesile oldu. 

Beş Şehir sırasıyla Ankara, Erzurum, Konya, Bursa ve İstanbul'u ama en uzun şekilde İstanbul'u anlatır. Bu şehirleri sadece tarih açısından değil, mimari, sanat ve edebi açılardan da ele alıp bir arada harmanlayan Tanpınar bana bu topraklara dair bilmediğim ne çok şey olduğunu hatırlattı. 

Tüm bu beş şehire farklı gözlerle bakıyorum artık ve sanırım bu kitabın bana en önemlisi katkısı da musiki'nin zerafet olduğunu en zarif biçimde sunması ve öğretmesi oldu. Biz Türkler Osmanlı'yı sevenler ve Osmanlı'yı hiç sevmeyenler, onu adeta kumarbaz bir üvey babanın borçlarla dolu mirası olarak görenler şeklinde ikiye ayrılıyoruz, benim gözümde. Oysa bu kitapla birlikte aslında ayrılamaz bir bütün olduğumuzu ve hatta o dönemden almamız gereken şark görgüsüne dair çok şey olduğunu görüyorum ve sanıyorum musiki bunlardan en başında geliyor. Örneğin Dede Efendi'yi hayatında hiç duymamış biri olarak bir kuple utanç hissettiğimi itiraf etmek isterim. Dahası Şems'i ve Mevlana'yı da bu kitapla birlikte sadece ismen bildiğimi farkettim.

 Tüm şehirler bir yana, Tanpınar elbette en uzun bölümü İstanbul'a ayırmış ve İstanbul'u mimari ve sanatsal açıdan iyiden iyiye incelemiştir. Fakat İstanbul bölümüne ilk başladığı sırada İstanbul'dan yeşilin, ağaçların şehri olarak bahsetmesiyle birlikte nasıl irkildiğimi tahmin etmek zor değil. Çünkü bugünün İstanbul'unun en büyük özelliği neredeyse şehir içerisinde hiç yeşilinin kalmamış olduğudur. Tüm bunların dışında İstanbul süresince kendi kendime en çok ne çok saray varmış bu şehirde dedim. Padişahların sarayları bir yana bir de vezir sarayları oldukça çokmuş bu şehirde. Örneğin, Sultanahmet Camisi yapılabilsin diye, dönemin padişahı tarafından 5 adet vezir sarayı yıkılarak, arsa camiye tahsis edilmiştir. Üstelik bu vezir sarayları Sinan dönemi eserleridir. Tanpınar tam da bu noktada bir şeyi korumaktan ziyade nasıl kolayca yıkabildiğimizden bahsediyor. Aslında düşündüğümüzde o günden bugüne miras olarak taşıdığımız tek özellik de bu olabilir.


Bütün hilkat geniş ve eşsiz kudretinde canı sıkılan bir tanrının icad ettiği bir oyundur. Hayat nimetlerinin değişikliği içinde bize yaratıcı işaretten kalan en büyük miras işte bu can sıkıntısıdır.

Semih Pekpak

hayatının önemli noktalarında ziyaret ettiği, yaşadığı 5 şehir ile ilgili duyguları ve düşünceleri basit bir açıklama olur. Ahmet Hamdi bu 5 şehrin geçmişini ve bugünü de inceleyerek geçmiş ve bugün arasındaki değişimi anlatıyor. bu değişimlerin nedenlerini irdeliyor. 
kendi ziyaretleri ve şehirlerin tarihsel olarak uzun zaman içerisindeki değişimlerinde daha çok eskiye övgü ve özlem hissediliyor ama özlem eskiden daha iyiydi olarak değil, bu şehirlerin tarihsel gelişimlerinde rol oynayan yapıların, kültürel etkinliklerin yok olması nedeniyle bu şehirlerin, gelinen noktada başladıkları noktadan daha farklı bir karaktere sahip olması üzerinden bir keder.

evet yıllar ve hayat devamlı ilerliyor. toplumlar, kültürler gelişiyor, değişiyor. bunun önüne geçilemiyor ama neden yeni gelen eskisini yok ederek yoluna devam etmeyi tercih ediyor.
Ahmet Hamdi'nin derdi bununla ilgili.
şehrin kaderini değiştiren olaylardan sonra neden o şehrin geçmişini silerek devam etme arzusu var. 

bence yazarın yaratmak istediği duygu ve düşünce, geçmişimizi unutarak veya yok ederek ilerleme çabasının o şehre ve dolaysıyla o şehirde yaşayan topluluğa yapılan kötülük.

Bes Sehir

Reviews