J. Bernlef (pseud. van Hendrik Jan Marsman.)

Een dementerende man beschrijft zijn steeds groter wordende isolement.

Hersenschimmen

J. Bernlef

Isabella Brouwer

‘Hersenschimmen’ gaat over Maarten, een gepensioneerde man die met zijn vrouw Vera en hun hond in Amerika woont. Ondanks dat hij zijn kinderen – die in Nederland wonen – mist, heeft hij een gelukkig en rustig leven, tot Maarten steeds meer in de war begint te raken. Het begint langzaam, hij vergeet af en toe dingen die Vera van hem vraagt, maar het wordt steeds erger. 
Het boek begint wanneer Maarten naar buiten kijkt, wachtend op de schoolbus die elke doordeweekse dag langsrijdt. Als blijkt dat het zondag is en tevens ook geen ochtend wijst hij als oorzaak de mist en het witte landschap aan, welke hem door de war zou brengen. In het begin van het boek geloof je dat dit wel de oorzaak moet zijn, Maarten lijkt enkel een beetje verstrooid, maar dit wordt steeds erger. Hij herinnert zich namelijk wel erg goed dat een zeeman ooit tegen hem zei: “Op zee leer je niet praten,” maar hij vergeet dat zijn kinderen allang niet meer thuis wonen. De schrijver heeft op deze manier goed laten zien hoe Maartens geheugen steeds slechter wordt, maar aan het einde van het boek gaat het opeens veel sneller dan gedurende de rest van het boek. Maarten kan opeens niks meer zelf, terwijl hij nog geen week eerder (bijna) alles prima zelf kon doen. Uit wat ik van dementie heb gezien lijkt dit niet zo plotseling te veranderen, het past ook totaal niet bij de rest van het boek, waar het tempo een stuk lager ligt. Ook de plotselinge filosofische uitspraken van Maarten passen niet in het beeld dat ik van dementie heb. Bijvoorbeeld: “‘Hoe voel je je?’ ‘Als een schip,’ zeg ik, ‘een schip, een zeilschip dat in een windstilte is terechtgekomen. En dan plotseling is er even weer wat wind, vaar ik weer. Dan heeft de wereld weer vat op me en kan ik weer meebewegen.’”
Doordat het boek vanuit het perspectief van Maarten geschreven is, kan je je makkelijker in hem inleven doordat je zijn verwarring zelf ervaart. Een nadeel hiervan is dat het einde van het boek ook vanuit Maartens perspectief is geschreven en dat hij op dit punt niet veel zinnigs meer denkt en zegt. Het is verwarrend om te lezen en verveelt eerder dan dat het enige toegevoegde waarde geeft aan het boek. Ik heb de neiging om naar de laatste bladzijde te bladeren moeten onderdrukken, het idee is wel goed, maar na drie bladzijdes heb je ook wel door dat het slecht gaat met Maarten. Wel vond ik het mooi dat op momenten dat Maarten totaal de weg kwijt was het vertelperspectief veranderde, waar het verhaal verder altijd vanuit de eerste persoon werd verteld. Op deze manier voelde ik zelf ook de verwarring van Maarten, wat het makkelijker maakte me in te leven in het boek.
Het verhaal is ook aangrijpend, omdat je ziet hoe Vera zich sterk probeert te houden ook al heeft ze het moeilijk en omdat je weet dat Maarten er eigenlijk ook niks aan kan doen. Het was totaal niet moeilijk om je in te leven in Maarten en Vera, omdat ze beiden erg levendig worden beschreven, waardoor het bijna echte mensen lijken. Wel irriteerde ik me aan de thuishulp Phil, die in mijn idee totaal niet deed wat ze moest doen, ze ging niet goed om met Maartens dementie en leek niet te weten wat ze moest doen. 
Ik ken niet veel boeken die over dementie gaan, ik vond ‘Hersenschimmen’ dan ook een origineel boek. Ook de manier waarop het geschreven is vond ik bijzonder en ben ik verder nog niet tegengekomen. Het taalgebruik was echter niet te ingewikkeld, waardoor het boek prettig las.
‘Hersenschimmen’ is een boek dat je vastgrijpt en je lang nadat je de laatste bladzijde hebt omgeslagen niet meer loslaat, het zet je aan het denken over het leven dat je leidt en hoe het zou zijn om dat allemaal te vergeten. Vooral het besef dat dit vele mensen gebeurt is aangrijpend en maakt het verhaal erg interessant.

Merel Vooijs

J Bernlef

Maarten Klein verliest langzaam maar zeker zijn greep op de werkelijkheid. Hij kan heden en verleden niet meer onderscheiden, wil plotseling weer naar zijn werk en ziet zijn echtgenote voor een vreemde aan. 'Achter me in de deuropening staat een vrouw. Haar bruine haar valt met een lok schuin naar rechts over haar voorhoofd. [...] Ze houdt me in de gaten.' Meer nog dan een verhaal over dementie is Hersenschimmen een liefdesgeschiedenis, met een overmijdelijk tragisch einde.

Hersenschimmen

Reviews