Jose Saramago

Ölüm Bir Varmis Bir Yokmus

Yağmur Yıldız

Kendilerini üstün gören toplumsal çevrelerin, hakir gördükleri insanları kışkırtmak için yüzsüzce sarf ettikleri tarzda bir soru cümlesi yöneltmek üzereydi, Sen benim kim olduğumu biliyor musun.

Cennete hiç kimse sağ olarak girmemiştir.

Bu dün de böyleydi, bugün de böyle, yarın da böyle olacaktır, kimsesizler kıyılara, köşelere, tavan aralarına atılıyor ve çoğu zaman günlerce oralarda unutuluyor, ne denli kötü olurlarsa olsunlar ölmeyecekleri bilindiğinden kimsenin umrunda olmuyordu.

Konuyu ne kadar dolandırırsak dolandıralım, dinlerin varoluş nedenlerinin temelinde, ölüm olgusu yatmaktadır, din ile ölümün ilişkisi ateşle barut gibidir, ateş olmadığı sürece barutun işlevi olmayacaktır.

Zihnimi her anlamıyla gıdıklayan; çok acayip, harika bir kurgu… İronileri zekamı, mizahı neşemi dürttü sürekli. Saramago’nun kitabı kendisi yazarken de çok eğlendiği hissi uyandıran, oyunlu bir kitap.

Yeni bir keşif ya da az okunan değil elbette ama üzerine yazmasam olmaz haller bıraktı bünyemde. 

Lezzetinin tarifi zor halleri bir yana, Saramago’nun imla kurallarına kafa tutar halini anlamlandırdığım kitabı oldu. Ben noktalama işaretlerini pek severim ama Saramago’nun bu tarzını oturtup, ritmini yakaladığımda hikayenin tadına tat kattığını söyleyebilirim. Kendisinin bu tarzı için “insanların birbirlerine hikayeler anlatırken kullandıkları biçimin yazılı hali bu” açıklaması çok daha anlamlı artık benim için. Kitapta yine bu tercihini oyunlu bir şekilde ifade etmiş ve bunu en iyi ifade ettiğini düşündüğüm ve içerisinden çok daha fazlasıyla çıktığım bu kısımdan bahsedeyim: Hikayenin başkahramanı olan ölüm’den gelen ilk mektup sonrası bir dilbilgisi uzmanınca gazeteye yazılmış, ölüm’ün bu mektubunda onun yazı yazmanın en temel kurallarını bile bilmediği eleştirisi var; “…cümlelerin sonuna nokta konmamış, son derece gerekli yerlerde bile parantez kullanılmamış, paragraf başlarında satır başı yapılmamış, gerekli yerlerde virgül kullanımına dikkat edilmemiş ve hataların en kötü ve en affedilmez olanı ise gerekli yerlerde büyük harf kullanılmamış olması…” gibi sürüp giden. 

ölüm, bu eleştirilere kayıtsız kalmaz ve bir cevap mektubu gönderir. Önce de en ağır tenkitten başlar; “…ben Ölüm değilim, yalnızca ölümüm, sizin hayal gücünüz Ölümün kıyısından bile geçemez…” der. Yerim dar olmasa bu cevap mektubunu baştan aşağı koymak isterim aslında buraya ama bu mektup içerisindeki sözcüklerin ne demek olduğunu dilbilgisi uzmanına anlatırken, sözcükleri gölgelere benzettiği alegorisi, hakkında hiçbir şey yazmasam bunu yazacak olduğumdur: “…sözcükler çok hareketli varlıklardır, bir günleri bir günlerine uymaz, gölgeler gibi istikrarsızdırlar, bir bakarsınız vardırlar, bir bakarsınız yok olurlar,…” 

Sözcükler için daha iyi bir benzetme olur mu bilemiyorum! Bir görünüp bir kaybolmaları, var olmak için bir ışığa ihtiyaç duymaları, ışığın kaynağına ve geldiği açısına göre büyüyüp küçülmeleri, istesek de istemesek de önümüzde, arkamızda, sağımızda, solumuzda sürekli bizi takip etmeleri… Çok sevdim, çok içselleştirdim bu alegoriyi. 

Kitap üzerine saatlerce konuşabilirim gibi hissediyorum. Birçok yerini ayrı ayrı didikleyerek dökülmek… Ama hislerle ayrılayım; ölüm üzerine her türlü düşünmeyi ve okumayı zaten çok severken başkahramana büründüğü böylesi bir kurguyla nasıl mest olduğumla, başladığımın tekrarıyla veda edeyim. Saramago’nun kitaba “ertesi gün hiç kimse ölmedi” diye başlayıp yine kitabı “ertesi gün hiç kimse ölmedi” diyerek bitirdiği gibi… 

Yiğit Ahmet Kurt

Zihnimi her anlamıyla gıdıklayan; çok acayip, harika bir kurgu… İronileri zekamı, mizahı neşemi dürttü sürekli. Saramago’nun kitabı kendisi yazarken de çok eğlendiği hissi uyandıran, oyunlu bir kitap.

Yeni bir keşif ya da az okunan değil elbette ama üzerine yazmasam olmaz haller bıraktı bünyemde. 

Lezzetinin tarifi zor halleri bir yana, Saramago’nun imla kurallarına kafa tutar halini anlamlandırdığım kitabı oldu. Ben noktalama işaretlerini pek severim ama Saramago’nun bu tarzını oturtup, ritmini yakaladığımda hikayenin tadına tat kattığını söyleyebilirim. Kendisinin bu tarzı için “insanların birbirlerine hikayeler anlatırken kullandıkları biçimin yazılı hali bu” açıklaması çok daha anlamlı artık benim için. Kitapta yine bu tercihini oyunlu bir şekilde ifade etmiş ve bunu en iyi ifade ettiğini düşündüğüm ve içerisinden çok daha fazlasıyla çıktığım bu kısımdan bahsedeyim: Hikayenin başkahramanı olan ölüm’den gelen ilk mektup sonrası bir dilbilgisi uzmanınca gazeteye yazılmış, ölüm’ün bu mektubunda onun yazı yazmanın en temel kurallarını bile bilmediği eleştirisi var; “…cümlelerin sonuna nokta konmamış, son derece gerekli yerlerde bile parantez kullanılmamış, paragraf başlarında satır başı yapılmamış, gerekli yerlerde virgül kullanımına dikkat edilmemiş ve hataların en kötü ve en affedilmez olanı ise gerekli yerlerde büyük harf kullanılmamış olması…” gibi sürüp giden. 

ölüm, bu eleştirilere kayıtsız kalmaz ve bir cevap mektubu gönderir. Önce de en ağır tenkitten başlar; “…ben Ölüm değilim, yalnızca ölümüm, sizin hayal gücünüz Ölümün kıyısından bile geçemez…” der. Yerim dar olmasa bu cevap mektubunu baştan aşağı koymak isterim aslında buraya ama bu mektup içerisindeki sözcüklerin ne demek olduğunu dilbilgisi uzmanına anlatırken, sözcükleri gölgelere benzettiği alegorisi, hakkında hiçbir şey yazmasam bunu yazacak olduğumdur: “…sözcükler çok hareketli varlıklardır, bir günleri bir günlerine uymaz, gölgeler gibi istikrarsızdırlar, bir bakarsınız vardırlar, bir bakarsınız yok olurlar,…” 

Sözcükler için daha iyi bir benzetme olur mu bilemiyorum! Bir görünüp bir kaybolmaları, var olmak için bir ışığa ihtiyaç duymaları, ışığın kaynağına ve geldiği açısına göre büyüyüp küçülmeleri, istesek de istemesek de önümüzde, arkamızda, sağımızda, solumuzda sürekli bizi takip etmeleri… Çok sevdim, çok içselleştirdim bu alegoriyi. 

Kitap üzerine saatlerce konuşabilirim gibi hissediyorum. Birçok yerini ayrı ayrı didikleyerek dökülmek… Ama hislerle ayrılayım; ölüm üzerine her türlü düşünmeyi ve okumayı zaten çok severken başkahramana büründüğü böylesi bir kurguyla nasıl mest olduğumla, başladığımın tekrarıyla veda edeyim. Saramago’nun kitaba “ertesi gün hiç kimse ölmedi” diye başlayıp yine kitabı “ertesi gün hiç kimse ölmedi” diyerek bitirdiği gibi… 

Seda Zorlu 

Bazı önyargılarım yüzünden çok geç kaldığım bir yazar 😢

Irem

İsimsiz bir ülkede yeni yılın ilk saniyesinden itibaren ölüm yürürlükten kalkar. Fakat komşu ülkeler ile bitki ve hayvanlar aleminde yaşam ve ölüm normal seyrinde devam etmektedir. İlk başlarda ütopik görünen bu durum zamanla insanları huzursuz eden karanlık bir dönemin başlamasına sebep olur. 

Kitap böyle bir karmaşa ile başlıyor ve iki ayrı bölümden oluşuyor.

Birinci bölüm konunun biraz daha ciddi kısmını, ölümün ortadan kalkmasının toplum ve siyaset üzerindeki etkilerini ele alıyor. Ölümsüzlüğün yarattığı sarhoşluğun yavaş yavaş geçmesiyle işin ciddiyeti de ortaya çıkmaya başlıyor. İnsanlar büyük bir ahlaki savaşla karşı karşıya kalıyor ve ölümle geçinen şirketler kendilerini hayatta tutmak için "incelikli" çözümler üretmek zorundalar. Kralların, başbakanların, bakanların, kilisenin, bakımevlerinin, sigorta şirketlerinin ve cenaze evlerinin bu sürece verdikleri tepkileri izliyorsunuz. Kilisenin kendi çıkarlarını korumak için dini ne boyutta eğip bükebileceğini, ölümün ortadan kalkmasıyla iyi insan olmanın ne kadar din ile ilişkilendirilebileceğini çok güzel sorguluyor. Yeteri kadar köşeye sıkıştığında her insanda ortaya çıkan bencillik üzerinden muazzam bir etik-ahlak eleştirisi var. 
 
İkinci bölümde ise olay örgüsü ani bir bükülme yaşıyor ve mizahın dozu biraz daha artıyor. Zaten kitap boyunca zihnimde yankılanan Terry Pratchett'in sesi burada daha da belirginleşmeye başladı. Çünkü bu bölümde olayların akışını bir de "Ölüm"ün açısından okuyorsunuz. Zira Ölüm kendisine kişilik geliştirir ve "Ölüm" Portekizce’de dişi bir kelime olduğundan, bir kadın olarak hayata karışır. Ölüme aşık olmanın bambaşka bir haliyle karşılaşmaya hazır olun. Ben her iki bölüme de bayıldım açıkcası. Saramago’nun kendine has tarzına alıştıktan sonra okuması çok keyifli. Bu kitapta da bu kadar güçlü bir toplum, kilise ve etik eleştirisi varken bunu mizahı bu kadar yüksek tutarak yapması muazzam. Eğer yazardan daha önce hiçbir şey okumadıysanız, güzel bir tanışma kitabı da olabilir.

Ölüm Bir Varmis Bir Yokmus

Reviews

Highlights