İslam Hukuk Usulü Dersleri İlitam ve İlahiyat Fakülteleri İçin

Kitabın tek kişi tarafından satın alınarak başka platformlarda paylaşılması kul hakkına girer. Lütfen bundan uzak durunuz. Kitabın başkaları tarafından paylaşılmasına engel olmak için kitap şifrelenmiştir. Kitabı satın almışsanız şifre için: [email protected] adresine mail atıp şifreyi alınız ve asla şifreyi ve kitabı kimseyle paylaşmayınız. İslam Hukuk Usûlü, literatürdeki ismiyle Usûlü’l-Fıkh, fıkhın en önemli dallarından biridir. Bilindiği gibi fıkh temelde usul ve fürû olmak üzere iki ana kategoriye ayrılır. Her bir dal kendi içinde bağımsız değildir. Yani her ikisinin birbiriyle sıkı bir ilişkisi vardır. Zira fürû’da tek tek meseleler ele alınarak çeşitli deliller yardımıyla hükümlere ulaşılmaya çalışılırken, usulde deliller, hükümler ve kurallar söz konusudur. Fakihin fer’î meseleleri çözmede uyacağı kuralları, kısaca yöntemi usul belirler. Bunun yanında fıkıh usulü sadece fürû-ı fıkh ile ilgili de değildir. Başta lügat olmak üzere, tefsir, hadis, kelam, tarih, siyer gibi temel İslamî bilimlerin tamamıyla ilgilidir. Sahip olduğu bu önem dolayısıyla fıkıh usulü asırlarca İslam medreselerinde okutulmuş, öğrencilerin meseleler karşısında nasıl hareket etmeleri gerektiğine dair temel usûlî bilgiler, yani yöntemler öğretilmiştir. Günümüzde de İlahiyat Fakültelerinde İslam Hukuku ana bilim dalı altında öğretilen temel derslerden biri de usuldür. Fıkıh usulü dersleri sayesinde öğrenciler hem fıkıh alanıyla ilgili kendilerine öğretilmek istenilen dersleri daha iyi kavrayacaklar, hem de mezuniyet sonrası dönemde karşılaşacakları fıkhî meselelere nasıl cevap verebileceklerini öğreneceklerdir. Günümüzde ilahiyat fakültelerinde okutulan fıkıh usulü derslerinde takip edilen usul kitapları incelendiğinde, büyük çoğunluğunun Arapçadan tercüme eserler olduğu dikkatlerden kaçmayacaktır. İlahiyat fakülteleri İslam Hukuku öğretim üyeleri genelde usul dersleri için Arap yazarlardan yapılan tercüme kitapları okutmayı tercih etmektedirler. Bu tercüme eserler arasında en yaygın olarak Zekiyüddin Şaban’ın, İbrahim Kafi Dönmez tarafından İslam Hukuk İlminin Esasları adıyla tercüme edilen kitabı okutulmaktadır. Bunun yanında Muhammed Ebû Zehre’nin İslam Hukuk Metodolojisi, Abdülkerim Zeydan’ın Fıkıh Usûlü, Şakir Hanbelî’nin Fıkıh Usûlü kitaplarının da okutulduğu görülmektedir. Fahrettin Atar, Hayrettin Karaman, Abdullah Kahraman gibi ülkemiz İslam Hukukçularının Fıkıh Usulü kitaplarının da okutulduğuna şahit olmaktayız. Ancak ne yazık ki Osmanlı dönemi usul kitaplarından okutulması tercih edilenine rastlayamadık. Söz gelimi Seyyid Bey’in Medhal’i, Seydişehrî’nin Telhis’i gerçekten usul öğretimi açısından oldukça faydalı eserlerdir. Fakat herhangi bir ilahiyat fakültesinde bunların okutulduğuna dair bir bilgimiz yoktur. Gerek tercüme, gerek te’lif usul kitapları incelendiğinde bunların çoğunun muhteva açısından birbirine benzer olduğu söylenebilir. İlahiyat fakültelerinde okutulan usul derslerinde amacın öğrenciye genel bir fıkıh usulü alt yapısı vermek olduğu düşünüldüğünde hangi usul kitabının okutulduğunun pek de önemi olmadığı söylenebilir. Önemli olan öğrenciye usulle ilgili verilmek istenilen temel usûli bilgilerin akılda kalıcı, hayatta kendisine başvurulabilen bir biçimde aktarılmasıdır. Biz de ilahiyat fakültesi öğrencilerine daha kolay bir şekilde Fıkıh Usûlü öğretmek amacıyla bu çalışmayı yapmış bulunuyoruz. Şatıbî el-Muvafakat’ın altıncı mukaddimesinde der ki: “Öğretilmesi amaçlanan (matlub olan) şeyin öğretilmesi için gerekli olan şey, bazen takrîbî bir yolla ve çoğunluğun anlayabileceği bir şekilde olur; bazen da böyle olmaz… Şeriat Arap dili üzere inmiştir, Ümmet ise ümmîdir, bu sebeple ona yönelik açıklamaların da ümmi olması gerekmektedir” (I. 48). Şatıbî’nin bu mukaddimede ortaya koymak istediği şey, öğretilmesi istenilen şeyin, öğretilmek istenilen kişiye ortalama insan aklının anlayabileceği bir biçimde aktarılması, verilmek istenilen bilginin doğrudan olması gerektiğidir. Bu bağlamda biz de mümkün olduğunca çoğu öğrencinin doğrudan anlayabileceği bir biçimde ders notlarını hazırlamaya gayret ettik. Çalışmamız İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi öğrencilerine, İslam Hukuk Usûlü dersi bağlamında, geçmiş yıllarda verdiğimiz derslerde anlattığımız hususların notlar şeklinde hazırlanmasından oluşmaktadır. Bu sebeple de çalışmamız İslam Hukuk Usûlü Dersleri adını vermeyi uygun gördük. Çalışmamız, eğitim dönemi esas alınarak haftalara bölünmüş olarak tasnif edilmiştir. Ancak fıkıh usulü dersleri fakültelerimizde önceden birinci dönemde 2 kredi ve ikinci dönemde 3 kredi olmak üzere okutulurken, yapılan son değişikliklerle sadece örgün ilahiyatlarda ikinci dönem 3 kredi ve ilitamlarda ilk dönem kimilerinde 2 kimilerinde 4 kredi olarak okutulmaktadır. Biz çalışmamızda dersleri haftalara bölerken tek dönemde okutulan 4 kredilik sınıflandırmayı esas aldık. Bu nedenle farklı dönem kredi sistemiyle okutulan fakültelerde haftaların blümlenmesi dersin hocasının tercihine bırakılmıştır. Bu çerçevede her hafta anlatılacak konu, çeşitli şema, tablo, resim vb. ek malzemelerle desteklenerek, en akılda kalıcı şekilde sunulmaya çalışılmıştır. Çalışmamızın öğrencilerimize faydalı olması temennilerimizle, gayret bizden başarı Allah’tandır. Doç. Dr. Ali Duman Malatya / Eylül 2011